آذربايجان
اذربايجان اسكي تاريخي
تاريخچه هفت هزار ساله
زبان تركي در آذربايجان
چندي قبل مقاله اي تحت عنوان زبان فارسي و گويش آذري در آخرين شماره نشريه
دانشجويي مبين به چاپ رسيد كه سراسر تحريف واقعيت و
توهين به زبان و فرهنگ ملت آذربايجان بود كه احساسات قشر طالب علم و دانش دانشگاه را
جريحه دار نمود. لذا با اينكه تحريفات نام برده در حد نوشتن جوابيه نمي باشد، ولي به منظور
آگاهي افكار عمومي دانشجويان تصميم به تنظيم نوشته اي كه هم اكنون در خدمتتان مي باشد
گرفتيم. در ابتدا قبل از شروع بررسي تاريخي تركي بودن زبان مردم آذربايجان از حداقل
هفت هزار سال قبل تا به امروز سخني چند با نويسندة محترم داريم.
نويسندة گرامي اطلاعات نادرستي كه جنابعالي سعي در تلقين آنها به خواننده داريد به پيرو
سياستهاي شونيستي و پان فاريستي رژيم پهلوي مي باشد، كه بعد از انقلاب اسلامي ديگر جايي
در سياستهاي كلي مملكت و نيز افكار عمومي ندارد . بنابراين جنابعالي مي توانيد از منابع
بي طرف و بي غرض كه بعد از انقلاب به چاپ رسيده براي پي بردن به واقعيات هاي تاريخي
استفاده نماييد.
همانطور كه رهبر معظم انقلاب، جناب آيت ا... خامنه اي در سفر اخير خود به استان اردبيل
بيان داشتند رمز وحدت ملي ايران نه زبان فارسي بلكه دين مبين اسلام مي باشد، و لذا در
گفتار و نوشتارهاي خود اين بيانات را مد نظر داشته باشيد و سعي در پياده نمودن سياستهاي
فرسودة رژيم پهلوي نفرماييد.
و من اياته خلق » : همچنين توجه جنابعالي و امثالهم به اين آيه از قرآن بسيار ضروري مي باشد
سوره روم آيه ) « السموات و الارض و اختلاف السنتكم و الوانكم ان في ذالك لايات للعالمين
(22
ترجمه: از نشانه هاي او (خداوند) است، آفرينش زمين و آسمان و اختلا ف زبانها و نژادها
است، اينها آيات خداوند را براي انسان روشن مي سازد.
اما زبان مورد ادعائي نويسنده مقاله عنوان شده، وساير منابع وابسته به شوونيسم كه هيچگونه
وجود خارجي ندارد و لازم به ذكر است كه اين زبان اختراع جاسوس و عامل انگليسي در
ايران (احمد كسروي ) مي باشد، كه ايشان نيم زبانهاي تاتي و تالشي موجود در بعضي از
روستاهاي منطقه مرند را كه متكلمين آن حتي به چند هزار نفر هم نمي رسد را به عنوان زبان
آذري تلقي كرده كه گويا زبان باستاني آذربايجان نيز بوده .البته اين ادعاها به هيچ گونه
پايگاه علمي وابسته نيست، چرا ك ه كسي از گرامر، قواعد، دستورزبان، صرف و نحو زباني
جعلي بنام آذري اطلاعي ندارد و قواعد آنرا تدوين نكرده از تاريخ رونق و ادامة حيات آن و
كاربرد و قلمرو نفوذ ادعائي آن، فولكلور، داستان، افسانه و آثار برگزيدة نظم و نثر يا ...
اثري ملموس ارائه نشده، از نقش زبان ادعائي (آذري) در ادبيات فارسي و زبان تركي و
زبانهاي ديگر، ماقبل و مابعد آن چيزي در بين نيست و اگر واقعاً هست در كجا تدريس
مي شود؟ كسي تا حال آنرا ياد نگرفته و كسي ياد نداده و اگر وجود داشت، در هفتاد سال
گذشته بدون شك در دانشكده هاي ادبيات خود، جزء دروس اجب اري تدريس، و جزء مواد
درسي مؤسسات عالي يا در برنامه درسي دبيرستانها قرار مي گرفت. 1
همچنين زبان تركي كه به ادعاي نويسنده در زمان صفويه به ميان آمده (يعني كه به قول
ايشان سابقاً وجود نداشته ) هم قبل و هم بعد از صفويه آثار ارجمندي بر جاي گذاشته است كه
تعداد آنها بالغ بر صدها كتاب، رساله و اثر علمي، ادبي، فلسفي، شعر، نظم و نثر مي باشد كه
بعضي از آثار ماقبلي صفوي عبارتند از : قوتاد، قوبيليك، نهج الفراديس، عتبه الحقايق،
صحاح العجم، اغوزنامه، ديوان الغات الترك محمود كاشغري و صدها اثر ديگر كه طبعاً براي
نوشتن آنها پشتوانه ادبي هزاران ساله لازم است كه با فرض آذري بودن تركان آذربايجان
نمي توان كتابهاي خلق الساعه نوشت.
اما جالبتر اينكه حتي يك كتاب يا ديوان به زبان آذري وجود ندارد . 2 ولي استحكام زبان
تركي تا آنجاست كه توانست زبان عربي را كه جزو زبانهاي با قاعده و گسترد ة دنياست پس از
حملة اعراب در آذربايجان، منزوي و مستحيل كند چنانچه زبان عربي وارد آذربايجان نشده
و ادامه حيات نداده است. 3
همچنين نويسندة محترم مقالة نام برده و مدافعان زبان آذري، گاه سلجوقيان، گاه غزنويان،
گاه مغولها و گاه صفويان را موجب تُرك شدن تركهاي آذر بايجان مي دانند . اما كسي كه
كمترين اطلاعي از تاريخ داشته باشد، به خوبي مي داندكه مغولها از چين تا غرب آفريقا و از
سيبري تا اقيانوس هند را تحت حكومت داشتند و خانهاي مغول بر تمام آسياي ميانه و
هندوستان و ايران حكمراني مي كردند پس چرا مردم ساير مناطق غير ترك زبان را ترك
نكرده اند؟
سلجوقيان، غزنويان، اتابكان، صفويان و مغولها كه همگي ترك بودند در ساير نقاط ايران بيش
از آذربايجان حكومت كرده اند و پايتخت ديرپاي صفويان و سلجوقيان، اصفهان بوده و
شهرهاي تبريز ، مراغه و اردبيل كمتر به عنوان پايتخت حكومتهاي فوق بوده ا ما چرا در اين
بين فقط مردم آذربايجان ترك شده ولي مثلاً مردم اصفهان ترك نشده اند و چگونه بعد از
هفتاد سال تبليغات با استفاده از بيت المال و وسايل ارتباطي پيشرفته و آموزش اجباري
فارسي، تركهاي آذربايجان فارس نشده اند، اما در زمان فلان شاه، باعدم وجود حتي يك
صدم از اين امكانات مردم غير ترك يكباره ترك شده اند؟ و چرا اينگونه افراد در بررسي زبان
مردم آذربايجان از زبان حداقل بيست و پنج ميليون آذربايجاني تُرك، چشم پوشي نموده و به
گويش چند هزار نفر به لهجه هاي تاتي و هرزني پناه مي برند؟
اما به منظور بررسي زبان آذربايجان در طول تاريخ، در ابتدا به بررسي تاريخ اقوام و
حكومتهايي كه در آذربايجان بوده اند مي پردازيم . در مورد ملتهايي كه قبلاً در آذربايجان
زيسته اند مي توان به سومئرها، ايلاميها، هوري ها، آراتتاها، كاسسي ها، قوتتي ها، لولوبي ها،
اورارتوها، ايشغوزها (ايسكيت ها)، مانناها، گيلزان ها، كاسپي ها و ... اشاره كرد كه زبان
تمامي آنها التصاقي و جزو خانوادة زبانهاي تركي بود ه. 4
از اين ميان سومئريها، ايلاميها و
هوري ها اقوامي بودند كه اولين تمدنها و مدنيتها را روي زمين بنا نهادند.
با توجه به كتب ارزشمندي چون كتابهاي پي يئرآميه، دكتر ضياء صدر، پروفسور دكتر زهتابي و
... مي توان به صراحت گفت كه آذربايجان از حدود هفت هزار سال قبل جايگاه تمدنهاي
نامبرده مي باشد .در اين مورد نيز چندي پيش يك هيأت باستانشناسي آمريكايي – ايراني در
تپة حسنلو به كشفهاي ارزشمندي دست يافتند . رهبر اين هيأت (رائبرت دالسون ) بعد از
تحقيقات فراوان، تاريخ اين منطقه را به ده دوره تقسيم كرد كه اولين دوره حدود 6000 سال
قبل از ميلاد و چهارمين دوره مربوط به 1300 سال قبل از ميلاد تا 800 سال قبل از ميلاد
مي باشد. كه اولين دوره مربوط به هوريها و آخرين دوره مربوط به مانناها مي باشد. 5
600 سال قبل) در آذربايجان و مناطقي از قسمتهاي ) 1 – جايگاه اصلي هوريها در هزاره 3 و 4
شمالي زاگرس و كوههاي توروس بود . 6 همچنين از ربع سوم هزارة قبل از ميلاد ( 2400 سال
قبل از ميلاد) سند نوشته اي بدست آمده كه با الفباي اككد و به زبان التصاقي هوري بوده كه
اين سند متعلق به يكي از پادشاهان هوري بنام تيشاري مي باشد و نيز نام يكي ديگر از
پادشاهان هوريها به نام ساشانار كه در 1450 سال قبل از ميلاد حكومت مي كرده نيز معلوم
است. 7
2 – كاسسي ها : درست است كه كاسسي ها در آذربايجان نبودند ولي در همسايگي آنها
مي زيستند. و تقريباً 3000 سال قبل از ميلاد مابين ايلام و مناطقي از آذربايجان ساكن بودند 8
و به دليل همزباني و ارتباط سياسي، فرهنگي، اجتماعي تاثير زيادي در تاريخ آذربايجان
داشته اند.
3 – قوتتي ها در 2800 سال قبل از ميلاد و لولوبي ها 2500 سال قبل از ميلاد در ش رق و جنوب
درياچه اروميه و قزوين و همدان ساكن بوده و حكومت كرده اند. 9
4 – اورارتوها 1000 سال قبل از ميلاد در آناتولي و پيرامون درياچه وان و كوههاي زاگرس و
اطراف درياچه اروميه و شهرهاي ماكو و نخجوان امروزي صاحب تمدن بوده اند. 10
5 – در اوايل عصر 19 قبل از ميلاد، قبايل مانناها با به هم پيوستن، دولت بزرگي در آذربايجان
به وجود آورده و حكومت كرده اند. 11
6 – مادها كه اولادهاي قوتتي ها و لولوبي ها بودند 670 سال قبل از ميلاد با اعتلاف با مانناها
حكومتي قدرتمند به وجود آوردند كه همدان، اراك، ساوه، زرند، سونقور، كاشان، قم ،
قزوين ، زنجان و ... تحت حاكميت آنها بوده. 12
واما در مورد زبان، همچنين ارتباط زباني مادها و سومئرها دياكونوف در فصل 42 كتاب خود
مي نويسد كه در ليست نامهاي شاهان ماد يعني قوتتي ها، به نامهايي بر مي خوريم كه در ليست
نام شاهان سومئر مي باشد.
از ديگر همسا يگان مادها كه همزمان با آنها بوده و زبان هردوي آنها از يك خانواده مي باشد
مي توان به ايشغوزها اشاره كرد كه در قرنهاي 7 و 8 قبل از ميلاد در قسمتهايي از آذربايجان
زندگي كرده اند.
برخلاف آنچه كه امروز شايع شده مادها نوة يك قبيلة منفرد بودند كه به اصطلاح از س اير
آريائيها جدا شده و در آذربايجان ساكن شده اند و نه به رغم عقيدة شايع، داير بر اينكه منابع
مربوط به تاريخ ماد فوق العاده ناچيز است، منابع آشوري از قرن هفتم تا قرن نهم قبل از ميلاد
نه تنها براي احياي تاريخ باستان آذربايجان كافي است بلكه جزئيات مهمي را نيز روشن
مي سازد. با تغيير و تحولات در اوضاع سياسي آنروزگار در آذربايجان، هفت قبيله آذربايجان
باستان كه قبلاً جزو اتحاديه ماننا و اورارتووساكايي بودند اتحاديه اي تشكيل دادند كه بعدها
يونانيان باستان آنها را ميديا آنچه ما، ماد مي ناميم ناميدند، اين قبايل را هر ودوت تاريخ نگار
يوناني چنين نام مي برد:
Parelakenoi 2 - پارتلاكئنوي Bousai 1 - بوآساي
Magai 4 - مغ Stroukhotes 3 - آستروخات
Ariazantoi 6 - آري زانتوي Boudioi 5 - بوديو
Mid 7 - ماد
و نيز مطالعه نامهاي شهرها و ولايات ماد نشان مي دهد كه آنان آريايي نيستند.
بعد از آشنايي با تعدادي از اقوام و حكومتهاي آذربايجان، اينك به بررسي نوع زبان آنها
مي پردازيم.
طبق تقسيم بندي متخصصان زبان شناس، كل زبانهاي موجود در دنيا به سه شاخه تقسيم بندي
مي شود: 13
1 – زبانهاي التصاقي كه تمام زبانهاي مربوطه به خانواده زبان تركي در اين شاخه قرار دارند.
2 – زبانهاي تحليلي كه از مهمترين زبان اين شاخه مي توان به زبان عربي اشاره كرد (با توجه
به اين كه فارسي نيز سي و سومين لهجه زبان عربي مي باشد بنابراين فارسي نيز در اين شاخه
قرار دارد.) 14
3 – زبانهاي هجايي كه از شاخص ترين زبانهاي اين شاخه نيز مي توان به زبان چيني اشاره
كرد.
حال با توجه به اين تقسيم بندي و با توجه به اسناد تاريخي و علمي به بررسي نوع زبان اقوام
ساكن در آذربايجان مي پردازيم.
طبق تحقيقات هومئل زبانهاي ايلام وسومئر از يك پ ايه و جزو زبانهاي اورال - آلتايي
(التصاقي) مي باشد. 15 زبانهاي هوري و لولوبي نيز نه، تحليلي و نه هجايي بوده، بلكه آنهانيز
جزو زبانهاي التصاقي مي باشند. 16
همچنين طبق نظريه ماراك دئميكين (آكادئميكين) زبان كاسسي ها، ايلامي ها، قوتتي ها،
مادها و مانناها نيز التصاقي بود. 17
زبانهاي قوتتي ها، لولوبي ها همانند بوده و با زبانهاي اورارتوها و هوري ها خويشاوند
مي باشند. 18
همچنين اپرت باستان شناس فرانسوي نيز بر تركي (التصاقي) آلتايي بودن زبان مادها اشاره
مي كند. در جايي ديگر دياكونوف مي نويسد زبان اشكانيان نيز همانند زبان مادها و از
خانوادة زبانهاي التصاقي بوده 19 كه در صورت مقايسه تحقيقات اپرت و دياكونوف مي توان به
ترك بودن اشكانيان نيز پي برد . بدين ترتيب است كه از 7000 سال تا 2500 سال قبل يعني
مدت 4500 سال به طور مطلق در منطقه جغرافيايي آذربايجان تنها و تنها اقوام التصاقي زبان
(ترك) زندگي و حكومت كرده اند . همچنين اگر تاريخ بعد از 2500 سال قبل از ميلاد را
بررسي كنيم باز آذربايجان در بيشتر مقاطع تاريخي مستقل از حكومت هاي ديگر منطقه بوده،
به طوريكه در زمان هخامنشيان آذربايجان در مقابل آرياييها سرفرود نياورده و تا سرنگوني
اين حكومت، تمام فرهنگها و آداب و سنن و زبان خود را حفظ كرده همچنين در تاييد گفتة
بالا مي توان به كشته شدن كورش، شاه هخامنشيان توسط ملكه آذربايجان (تومروس) اشاره
كرد. 20
در زمان سلوكيان نيز كل آذربايجان مستقل از حكومت سلوكيان بوده و اسكندر نتوانست
آذربايجان را به تصرف درآورد. 21 و در اين مورد استرابو جغرافيدان يوناني مي نويسد : در
زمان حمله اسكندر، سرداري بنام آتوروپات آذربايجان را از چنگ اندازي اسكندر
محفوظ نگهداشت. 22
در زمان ساسانيان نيز آذربايجان مستقل بوده و حتي بعد از شاپور دوم، ساسانيان با هيتي ها
(هياطله) پيمان اتحاد بستند تا در شمالغرب با روم بجنگد. 23 بعد از اسلام نيز تركان اغوز كه
شمشير اسلام ناميده مي شده اند، در آذربايجان حكومت قدرتمندي بنا كرده و با ملازگرد
مبارزه كرده و توسط آلپ ارسلان ضربه سنگيني به آنها واردآوردند . بعد از اغوزها نيز
حكومتهايي كه د ر آذربايجان و گاهي در مناطقي از ايران حكومت مي كرده اند . از جمله
غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان، مغولها، اتابكيان، تاتارها، آق قويونلوها، قره قويونلوها،
صفويان، افشاريان و قاجارها تماماً ترك زبان (التصاقي) مي باشند.
در مورد تركي بودن زبان مردم آذربايجان ا سناد و مدارك بسيار زيادي موجود است، مثلاً :
ديونيوس پريگت جغرافي نگار و شاعر يوناني صدة چهار ميلادي ترك زبانان را ساكن اصلي
اين منطقه مي داند و نيز محمد عوفي در ذكر خلافت عمربن عبدالعزيز كه از سال 99 تا 101
هجري ادامه داشت، از قيام بيست هزار ترك آذربايجاني سخن مي گويد.
همچنين اخبار موثّق عبيدبن شريعه جرهومي كه شخص معمر و محترم در دربار اموي بوده در
حضور معاويه سخن مي گويد: (آذربايجان از سرزمين تركان است ) و اين خبر را طبري و به
نقل از او بلعمي و حمزة اصفهاني و ابن اثير در كتابهاي تاريخ بلعمي، تاريخ طبري، تا ريخ
پيامبران و الكامل گزارش كرده اند كه از متون معتبر اسلامي به شمار مي روند.
از ديگر محققاني كه آذربايجان را به عنوان سرزمين تركها نام مي برند مي توان : ژ . اوپر،
قرتيز هومئل، ا . م . محمد اوف، ت . حاجي يف، گ . ا . مليكشويلي، ع . دميرچي زاده، تيمور
پير ها شمي، يامپولسكي، ي . ك . يوسف اف، يومينوس ، وروشل گوگازيا ن. زكي وليد دوغان،
پروفسور دكتر محمد تقي زهتابي و دهها محقق و دانشمند را نام برد.
در اين ميان بهتر است به نظر يامپولسكي نيز اشاره كرد كه مي گوي د: تركها در اطراف درياچه
يامون توروك به معني تركهاي ) türük اروميه زندگي مي كنند و آشوريها آن ها را توروك
نيرومند) نام برده اند و در سنگ نوشته هاي اورارتوئي هم سخن از قومي بنام توريخي رفته كه
در آذربايجان مي زيستند . (اوايل هزارة قبل از ميلا د) و مي گويد توروكها يا توريخي ها همان
تركها هستند.
بهر حال ترك بودن ملت آذ ربايجان از هزاران سال قبل بر همه كس مسلّم مي باشد و ديگر نياز
به توضيح اضافي احساس نمي شود ولي در مورد سابقة تاريخي خود فارسها كمي توضيح را
لازم ديديم:
و بعضي ديگر آنها را از « فارس بن يا سور بن نوح » برخي از نسب شناسان، فارسها را از نسل
فرزندان » و بعضي ديگر از نسل « فارس بن يوسف بن يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم » فرزندان
و بعضي از نسل اسماعيل مي دانند . واژه فارس در زبان عربي به « يسراسود پسر سام پسر نوح
معني سواركار بوده و غياث الدين رامپوري در غياث اللغات همين معني را فارس دانسته
« پارس پسر پهلو بن سام بن نوح » همچنين به عقيده غياث الدين رامپوري فارسها از نسل
هستند. 24
از فرزندان ارم « فارس » در مورد نسب فارسها مي نويسد « مروج الذهب » مسعودي در كتاب
بن افخشد بن سام بن نوح بوده كه او چند ده پسر آورد كه همگي سواركار بودند و چون سوار
را بعربي فارس گفتند اين قوم را نيز به ان تساب فروسيت و سواركاري فارس ناميدن د.همچنين
در جايي ديگر خطان بن معلي فارس [ درشعري] در اين باب مي گويد: سبب ما بود كه فارسان
را فارس گفتند و سواران و سالخوردگاني كه بروز تاخت و تاز، چون گوي بدور هم
مي پيچيدند از ما بودند.
مسعودي در ادامة بحث خود در مورد ا صل ونسب فارسها مي نويسد : بيشتر حكماي عرب از
تيرة نزّار بن محمد چنين گويند و در مورد آغازنسب مطابق آن رفتار كنند و تعدادي از
ايرانيان نيز پيرو اين باشند و انكار آن نكنند 25 . پس چنانكه از مستندات فوق بر مي آيد و
بسياري از ايرانيان نيز پيرو اين باشند و انكار آن نكنند. فارسها از نسل اعراب مي باشند و نيز
چنانچه مي دانيم حضرت ابراهيم (ع) فرزندان بسياري داشت كه حضرت اسحاق (ع) و حضرت
حضرت » اسماعيل(ع) از همه معروفترند، بر طبق نظر بعضي از نسب شناسان، فارسها از نسل
هستند و در اين مورد مي گويند كه وقتي سارا زن حضرت ابراهيم(ع)كنيز خود « ( اسماعيل (ع
هاجر را به ابراهيم بخشيد از هاجر فرزندي بنام اسماعيل متولد شد و چون سارا به آن رشك
مي ورزيد لذا حضرت ابراهيم(ع) او را به سرزمين مكه فرستاد و در همين مكه بود كه حضرت
اسماعيل(ع) با زني از قوم بني جرهم ازدواج كرد و نسل فارسها از او پديد آمد. 26
همچنين در اين مورد مي توان با توجه به آثار مكتوب دانشمندان ايراني فارس، زبان واقعي
قوم فارس را كه زبان اكنون آنها نيز منشعب از آن است را تشخيص داد . ما در اينجا به
سيبويه (دايرة المعارف بريتانيكا جل د 1 ، ص 461 ) ، طبري – » : تعدادي از آنها اشاره مي كنيم
تاريخ نگار (بريتانيكا ج 1 ،ص 594 ) فارابي فيلسوف (بريتانيكا، ج 9 ، ص 65 ) ، ابن قتيبه
(بريتانيكا ج 11 ص 1021 ) ، ابوالفرج اصفهاني (بريتانيكا، ج 1 ، ص 56 ) ابو معشر بلخي
(امريكانا، جلد 1 ص 340 ) جابر (بريتانيكا، ج 1 ، ص 46 ) فارابي (گرانلاروس ج 1 ، ص 902
) رازي (گراندلاروس) و ... لازم به ذكر است كه تأليفات تمامي اين دانشمندان به زبان عربي
مي باشد كه حتي در دانشنامه هاي نام برده، خود دانشمندان نيز به عنوان عرب شناخته
شده اند. 27
با توجه به اسنادي كه از تعداد كمي از آنها در اين مقاله استفاده شده، بهتر است نويسندة
محترم تاريخ فارسها را با ديدي بدون تعصب و بدور از هر گونه گرايش پان فارسيستي مورد
ملاحظه قرار داده و ايراني بودن را نه با معيار فارس بودن بلكه با معيار اسلام بسنجند،
همچنين يادآوري كوچكي به نويسندة محترم داريم و آن اينكه با توجه به مقالة ايشان كه د ر
قسمتي از آن نوشته اند: [ با توجه به نژاد مردم آذربايجان به راحتي مي توان نوع زبان آنها
را نيز تعيين كرد ] بهتر است در نظر داشته باشند كه بهيچوجه نژاد يك ملت نشانگر زبان خاصي
براي آن ملت نيست، چرا كه در آن صورت در دنيا فقط چند زبان وجود داشت، نه هزاران
زبان زندة كنوني و از بين رفته قبلي ، و نيز در قسمتي ديگر از مقاله ايشان به آمدن تركان به
اين مناطق در قرون پنجم هجري اشاره مي كنند كه تعجب خواننده را برمي انگيزد، چرا كه در
آن صورت دروغ بودن شاهنامه فردوسي كه سراسر توهين به تركها است آشكار مي شود .
همچنين نويس ندة محترم مطالب زير را نيز در خاطر داشته باشند كه يكي از نامدارترين
جاسوسان بريتانيا در ايران كه باني و يكي از دست اندركاران فعال تاريخ پان فارسيسم
مي باشد شاپور . جي . رپورتر است كه با توجه به اسناد و مدارك موجود در آرشيو مؤسسه
مطالعات تاريخ معاصر ايران، مي توانيد به حمايت انگليسيها و اروپايي ها نه از پان تركيستها،
بلكه از پان فارسيستها پي ببريد. 28 در ضمن نويسندة محترم، پان فارسيسم را نيز در ليست
پانهايي كه تشكيل داده اند، قرار دهند.
منابع
1 – نقدي بر كتاب زبان آذري نوشته دكتر جواد هيئت
2 - نقدي بر كتاب زبان آذري نوشته دكتر جواد هيئت
3 – سلماس در مسير تاريخ ده هزار ساله – توحيد ملك زاده.
4 – تاريخ ديرين تركان ايران – پروفسور دكتر زهتابي و تاريخ ايلام – پي يئر آميه (ترجمه
. 66 ،60، 51 ، 50 ، شيرين بياني) صفحات 3
5 – آذربايجان در سير تاريخ – صفحه 262 – تاريخ ديرين تركان ايران – پرفسور زهتابي .
. 6 – تاريخ ديرين تركان ايران – پروفسور دكتر زهتابي صفحه 94
. 7 – تاريخ ديرين تركان ايران - پروفسور دكتر زهتابي صفحه 95
. 8 – تاريخ ماد- دياكونوف صفحه 100
. 9 – تاريخ ماد – دياكونوف صفحه 210
10 – تاريخ ديرين تركان ايران- پروفسور دكتر زهتابي.
. 11 – تاريخ آذربايجان – آ.ن قلي اوف صفحه 17
. 12 – تاريخ ديرين تركان ايران- پروفسور دكتر زهتابي صفحه 264
. 13 – زبان تركي و لهجه هاي آن – دكتر جواد هيئت صفحه 25
14 – تحقيقات سازمان يونسكو در مورد زبانهاي دنيا – هفته نامه امي د زنجان چهارشنبه 20
. خرداد 78 شماره 286 صفحه 3
. 15 – سيري در تاريخ زبان و لهجه هاي تركي دكتر جواد هيئت صفحه 21
. 16 – تاريخ ماد – دياكونوف صفحه 101
. 17 – تاريخ ديرين تركان ايران - پروفسور دكتر زهتابي صفحه 254
. 18 – تاريخ ماد – دياكونوف صفحه 99 – و تاريخ ديرين تركان ايران صفحه 95
. 19 – اشكانيان – دياكونوف، ترجمه كشاورز صفحه 116
449 و تاريخ ديرين تركان ايران – صفحه – 20 – ايران باستان – پيرنيا جلد يك صفحه 452
. 637
. 21 – اشكانيان – دياكونوف صفحه 8
. 54 – 22 – تاريخ اروميه – احمد كاويانپور ص 55
. 611 – 23 – تاريخ اجتماعي ايران – مرتضي راوندي صفحه 616
. 24 – غياث اللغات- صفحه 633
. 25 – مروج الذهب- جلد اول صفحه 231
26 – تاريخ گزيده حمد ا ... مستوفي به اهتمام دكتر عبدالحسين نوابي - موسسه انتشارات
. امير كبير، تهران 1366 صفحه 30
. 27 – روزنامه جام جم – صفحه 7 – پنج شنبه 2 خرداد 1381 / سال سوم / شماره 586
. 28 – نشريه بهار – شنبه 24 ارديبهشت 1379
www.ArazOnline.net Copyright ©
بؤلوم : یازار : ياشار 1 باخیش